O tym, jak wygląda kalendarz szczepień ochronnych dla niemowlęcia w pierwszym roku życia oraz starszych dzieci i młodzieży, informuje załącznik do komunikatu Głównego Inspektora Sanitarnego.
Program Szczepień Ochronnych jest aktualizowany co roku, a każdy rodzic lub opiekun dziecka powinien wiedzieć, jakie szczepionki musi otrzymać maluszek.
Chociaż szczepionki są po to, aby chroniły przed groźnymi chorobami, u części dzieci po zaszczepieniu występują objawy niepożądane, na przykład gorączka. Co robić w takiej sytuacji? Czy podwyższoną temperaturę należy zbijać lekami i zgłosić lekarzowi? Oto kilka ważnych informacji na ten temat.
Czym są szczepionki i na czym polega ich działanie?
Pierwszą w historii szczepionkę ochronną dla ludzi, która zapobiegała zakażeniu wścieklizną, opracował w XIX wieku francuski chemik Louis Pasteur.
Od tego czasu, w wyniku intensywnych badań nad drobnoustrojami, zaczęły powstawać kolejne szczepienia. Dzięki nim wiele chorób, budzących niegdyś uzasadnioną trwogę i wywołujących epidemie, dziś nie stanowi już zagrożenia na tak szeroką skalę.
Na czym właściwie polega działanie szczepionki?
Otóż szczepionką nazywamy preparat biologiczny, który zawiera ściśle określone, zmodyfikowane zarazki lub ich fragmenty oraz substancje wspomagające. Po wstrzyknięciu bądź podaniu doustnym imitują one naturalną infekcję.
Celem całej procedury jest rozwój odporności przeciwko podanym zarazkom. Jednak w przeciwieństwie do kontaktu z prawdziwymi bakteriami lub wirusami, podanie szczepionki nie wywołuje choroby.
Szczepionki budzą sporo kontrowersji ze względu na ryzyko rozwoju tak zwanych niepożądanych odczynów poszczepiennych, w skrócie NOP.
Trzeba jednak pamiętać, że stanowią one i tak mniejsze zagrożenie niż choroby, przed którymi chronią szczepionki. Tego rodzaju preparaty są bardzo dokładnie badane pod kątem bezpieczeństwa i zalecane wszystkim dzieciom (1,2).
Jakie szczepienia są zalecane niemowlętom w pierwszym roku życia?
Dzieciństwo to okres życia, w którym szczepienia podawane są najczęściej, a pierwsze z nich maluch otrzymuje wkrótce po przyjściu na świat. Do szczepień wykonywanych w trakcie pierwszego roku życia dziecka, zgodnie z harmonogramem Głównego Inspektora Sanitarnego, należą (3):
| Do 24 godzin po urodzeniu | – szczepienie przeciw gruźlicy, – pierwsza dawka szczepienia podstawowego przeciw-ko wirusowemu zapaleniu wątroby (WZW) typu B. |
| 2. miesiąc życia (dziecko powinno ukończyć 6 tygodni) | – druga dawka szczepienia podstawowego przeciwko WZW typu B, – pierwsza dawka szczepienia podstawowego przeciw-ko błonicy, tężcowi i krztuścowi, – pierwsza dawka szczepienia podstawowego przeciw-ko inwazyjnym zakażeniom Haemophilus influenzae typu B, – pierwsza dawka szczepienia podstawowego przeciw-ko inwazyjnym zakażeniom Streptococcus pneumo-niae. |
| 4. miesiąc życia (gdy dziecko ukończyło 14 tygodni, a od ostatniego szczepienia upłynęło 8 tygodni) | – druga dawka szczepienia podstawowego przeciwko błonicy, tężcowi i krztuścowi, – druga dawka szczepienia podstawowego przeciwko inwazyjnym zakażeniom Haemophilus influenzae typu B, – pierwsza dawka szczepienia podstawowego przeciwko ostremu nagminnemu porażeniu dziecięcemu (poliomyelitis), – druga dawka szczepienia podstawowego przeciwko inwazyjnym zakażeniom Streptococcus pneumoniae. |
| 5.–6. miesiąc życia (jeżeli od ostatniego szczepienia upłynęło 8 tygodni) | – trzecia dawka szczepienia podstawowego przeciwko błonicy, tężcowi i krztuścowi, – trzecia dawka szczepienia podstawowego przeciwko inwazyjnym zakażeniom Haemophilus influenzae ty-pu B, – druga dawka szczepienia podstawowego przeciwko poliomyelitis. |
| 7. miesiąc życia | – trzecia dawka szczepienia podstawowego przeciwko WZW typu B. |
Oczywiście rodzice mogą zdecydować się na podanie dziecku tak zwanej szczepionki wysoko-skojarzonej, wówczas liczba koniecznych kłuć jest zredukowana.
Wśród zalet tego rodzaju preparatów wymieniane są przede wszystkim mniejszy ból dla dziecka i mniej stresu dla jego rodziców (3,4).
Jakie szczepionki spoza listy obowiązkowych są zalecane niemowlętom?
Oprócz szczepień obowiązkowych w pierwszym roku życia można zdecydować się na szczepienia zalecane, które niestety są odpłatne. Wśród nich wyróżniamy szczepienie przeciwko rotawirusom, powodującym biegunkę (wskazany czas wykonania to 6.-24. tydzień życia dziecka), oraz przeciwko inwazyjnym zakażeniom Neisseria meningitidis, potocznie meningokokom (w tym przypadku zaleca się szczepienie od 2. miesiąca życia dziecka) (5).
Gorączka po szczepieniu i inne objawy niepożądane
Niestety, u niektórych maluszków pojawia się tak zwany niepożądany odczyn poszczepienny, czyli objaw lub objawy wynikające z podania szczepionki i pobudzenia układu immunologicznego, a przykładem jest gorączka u niemowlaka po szczepieniu.
Jeżeli lekarz odnotuje u małego pacjenta NOP, powinien zgłosić go do państwowego powiatowego inspektora sanitarnego. Odczyny poszczepienne mogą mieć różne nasilenie, od łagodnych po ciężkie, które wymagają nawet hospitalizacji dziecka.
Najczęściej jednak skutkami ubocznymi podania szczepienia są objawy miejscowe (ból, obrzęk, zaczerwienienie skóry), złe samopoczucie, drażliwość, płacz i gorączka.
Według szacunkowych danych podwyższona temperatura występuje u 1-6% dzieci zaszczepionych przeciwko WZW typu B, 2-10% dzieci po otrzymaniu szczepionki przeciwko Haemophilus influenzae typu B i nawet do 50% maluszków zaszczepionych przeciwko błonicy, tężcowi i krztuścowi (2,6). Czasami w okolicy podania szczepionki dochodzi również do powiększenia węzłów chłonnych (7).
Jeśli objawy są łagodne, wówczas nie tylko nie świadczą o zagrożeniu zdrowia malucha, ale wręcz wiele z nich wynika z prawidłowej reakcji systemu immunologicznego.
Podawane obecnie szczepionki są produkowane w nowoczesny sposób i lepiej oczyszczone – po to, aby gorączka po szczepieniu u niemowlaka lub inne objawy występowały rzadziej (7).
Po jakim czasie od szczepienia może wystąpić gorączka? Przeważnie do 24 godzin. W 2. roku życia, kiedy dziecko będzie szczepione przeciwko odrze, śwince i różyczce, a także po szczepionce przeciwko ospie wietrznej, gorączka może zaatakować dopiero po 1-2 tygodniach (6).
Gorączka po szczepieniu – co robić?
O gorączce mówimy wtedy, gdy temperatura ciała dziecka wynosi 38 stopni C lub więcej. Jeżeli po podaniu szczepionki u niemowlęcia wystąpiła gorączka na tym poziomie lub nieznacznie wyższa, wówczas można mówić o łagodnym NOP, który nie powinien budzić niepokoju oraz nie wymaga podania leku przeciwgorączkowego. Oczywiście stan maluszka trzeba cały czas monitorować.
Jak długo utrzymuje się gorączka po szczepieniu? Powinna ona ustąpić samoistnie po upływie około 2-3 dni (6). Jeżeli jednak termometr wskaże 38,5 stopnia C, można już sięgnąć po lek przeciwgorączkowy dla niemowląt.
W aptekach dostępne są preparaty zawierające paracetamol lub ibuprofen. Lekiem pierwszego wyboru w przypadku gorączki u małych dzieci jest paracetamol, który przy zachowaniu środków bezpieczeństwa i ścisłym przestrzeganiu zaleceń dotyczących dawkowania ma opinię bezpiecznego.
Podany doustnie dobrze wchłania się w układzie pokarmowym, a po spełnieniu swojej funkcji zostaje usunięty z organizmu wraz z moczem, w postaci nietoksycznych związków. U dzieci poniżej 3. miesiąca życia wskazana jest wcześniejsza konsultacja pediatryczna (8,9).
Jaki preparat wybrać, aby był wygodny do podania?
Lekiem dla niemowląt, który można stosować nawet u noworodków od pierwszego dnia życia, jest syrop Pedicetamol. Jego główną zaletą jest wysokie, bo aż 10-procentowe stężenie paracetamolu, co oznacza, że wystarczy niewielka ilość płynu, aby dziecko otrzymało dawkę zalecaną w walce z gorączką lub bólem.
W ten sposób ryzyko, że roztwór uleje się maluchowi z buzi albo dziecko nie będzie chciało przyjąć całej dozy płynu, jest zredukowane. Lek zaczyna działać zwykle po około 30 minutach (10).
Dawkowanie paracetamolu w celu zbicia gorączki po szczepieniu u niemowlaka powinno być uzależnione od masy ciała dziecka. Zawsze należy zapoznać się z wytycznymi producenta leku. W przypadku Pedicetamolu, jeżeli lek jest podawany z częstotliwością co 6 godzin, jedna dawka zawiera 15 mg paracetamolu na każdy kilogram masy ciała dziecka.
Jeśli natomiast istnieje potrzeba, aby dziecko otrzymywało lek częściej, co 4 godziny, wtedy w każdej porcji powinno być 10 mg/kg mc.
To ważne, aby zawsze stosować załączony do preparatu kroplomierz (w przypadku starszych dzieci – strzykawkę) i to nim odmierzać wskazaną objętość leku. Taka metoda jest najbardziej precyzyjna, poza tym kroplomierz stanowi wygodny sposób zaaplikowania leku malcowi, który nie zawsze chce „współpracować”, tym bardziej gdy męczą go uciążliwe dolegliwości.
Długo utrzymująca się gorączka u dziecka po szczepieniu – czy to normalne?
Jeśli maluch ma gorączkę przez dłużej niż 3 dni, wówczas powinien zobaczyć go lekarz. Podobnie, jeżeli wystąpi wysoka gorączka po szczepieniu, czyli 39,5 stopnia C, gdyż wtedy wymaga ona natychmiastowego obniżenia (9).
Długo utrzymująca się gorączka jest nietypowa dla szczepień i może wynikać z infekcji, która rozwinęła się niezależnie. W grę może wchodzić grypa, zapalenie ucha środkowego czy infekcja układu moczowego.
Dlatego trzeba zachować czujność, regularnie sprawdzać maluchowi temperaturę i w razie niepokojących objawów zapewnić mu pomoc medyczną.
Jakie objawy niepożądane po szczepieniach należy jak najszybciej zgłosić lekarzowi?
Niewiele, bo poniżej 0,01% podawanych szczepionek skutkuje wystąpieniem poważnych objawów niepożądanych, które oprócz wysokiej gorączki mogą obejmować znaczny obrzęk i zaczerwienienie kończyny.
Chociaż tego rodzaju objawy powinien koniecznie zbadać lekarz, hospitalizacja zwykle nie jest potrzebna. Dziecko może natomiast wymagać leczenia szpitalnego, jeśli NOP będzie miał charakter ciężki, na przykład wystąpi reakcja alergiczna na składnik szczepionki. Są to jednak sytuacje sporadyczne (7).
Aby zmniejszyć ryzyko wystąpienia niepożądanych objawów, warto dobrze przygotować się do wywiadu lekarskiego, który zawsze jest przeprowadzany przed zakwalifikowaniem dziecka do szczepienia.
Lekarz powinien wiedzieć, jak aktualnie czuje się maluch, czy zdradza objawy jakichkolwiek dolegliwości, czy cierpi na schorzenie przewlekłe, uczulenia, czy wcześniej wystąpiły u niego niepożądane odczyny poszczepienne i jaki miały charakter, czy dziecko aktualnie przyjmuje leki i czy przyjmowało je w przeszłości.
Po wykonaniu szczepienia należy przez jakiś czas na wszelki wypadek zostać z dzieckiem w gabinecie lub poczekalni, aby miało nadzór medyczny. Przeważnie zaleca się 15-30 minut (7).
Podsumowując, chociaż szczepionki wiążą się z pewnym ryzykiem powikłań, jest ono jednak bardzo niewielkie i u większości maluszków odczyny poszczepienne mają łagodny charakter. Stan podgorączkowy po szczepieniu lub niewielka gorączka oraz zaczerwienienie i obrzęk na skórze przeważnie szybko ustępują.
Trzeba pamiętać, że szczepienia stosuje się od lat i dzięki nim dziś można uniknąć wielu skrajnie niebezpiecznych chorób. Dzięki prowadzeniu rejestru NOP preparaty są cały czas udoskonalane w taki sposób, aby prawdopodobieństwo powikłań było minimalne, a maluch mógł rosnąć zdrowo.
Żadna z informacji przedstawionych powyżej nie stanowi diagnozy ani zalecenia lekarskiego. We wszystkich sprawach zdrowotnych należy skonsultować się z lekarzem.
Piśmiennictwo:
- Wysocki J. Szczepionki i ich działanie. https://www.mp.pl/pacjent/szczepienia/sytuacje-szczegolne/52624,szczepionki-i-ich-dzialanie. Data dostępu: 22.09.2019.
- Czym są niepożądane odczyny poszczepienne? http://szczepienia.pzh.gov.pl/wszystko-o-szczepieniach/co-to-sa-niepozadane-odczyny-poszczepienne/. Data dostępu: 23.09.2019.
- Załącznik do komunikatu Głównego Inspektora Sanitarnego z dnia 25 października 2018 r. (poz. 104) w sprawie Programu Szczepień Ochronnych na rok 2019. Dziennik Urzędowy Ministra Zdrowia, Warszawa 2018, s. 2-7.
- Duszczyk E. Dlaczego warto stosować szczepionki wysoko-skojarzone? http://szczepienia.pzh.gov.pl/faq/dlaczego-warto-stosowac-szczepionki-wysoko-skojarzone/. Data dostępu: 23.09.2019.
- Szczepienia zalecane. https://gis.gov.pl/zdrowie/szczepienia-zalecane/. Data dostępu: 23.09.2019.
- Ludwikowska K. Gorączka po szczepieniu. https://www.mp.pl/pacjent/szczepienia/ekspert/101678,goraczka-po-szczepieniu. Data dostępu: 22.09.2019.
- Kuchar E. Niepożądane odczyny poszczepienne. https://www.mp.pl/pacjent/choroby-zakazne/szczepienia/158389,niepozadane-odczyny-poszczepienne. Data dostępu: 23.09.2019.
- https://www.mp.pl/pacjent/leki/subst.html?id=643. Data dostępu: 23.09.2019.
- Gieruszczak-Białek D. Kiedy gorączka u dziecka jest niebezpieczna? https://www.mp.pl/pacjent/pediatria/lista/86067,kiedy-goraczka-u-dziecka-jest-niebezpieczna. Data dostępu: 23.09.2019.
- Pedicetamol (paracetamol) – roztwór doustny. https://www.mp.pl/pacjent/leki/lek/71193,Pedicetamol-roztwor-doustny. Data dostępu: 23.09.2019.