Bolesne ząbkowanie, któremu w niektórych przypadkach towarzyszy gorączka oraz ogólne rozdrażnienie i niepokój, to dla dziecka trudny czas. Nie może spać, niechętnie je, czasami boryka się z zaburzeniami ze strony układu pokarmowego.
Jak wesprzeć maluszka w tym okresie? Czy istnieją bezpieczne sposoby na złagodzenie bólu i przyniesienie ulgi w innych dolegliwościach? Po jaki lek można sięgnąć i jak go dawkować? Te informacje powinien znać każdy rodzic ząbkującego niemowlęcia.
Ząbkowanie u niemowląt – kiedy można się spodziewać pierwszych ząbków?
Ząbkowanie to czas, w którym u dziecka wyrzynają się zęby mleczne. Proces ten czasami określany jest także jako erupcja zębów mlecznych. Wiek, w którym wyrastają zęby, jest ściśle związany z predyspozycjami genetycznymi. Są przypadki, kiedy dzieci już przychodzą na świat z pierwszymi ząbkami lub ząbkują wkrótce po urodzeniu – mówimy wówczas o ząbkowaniu przedwczesnym.
Czasami zaś maluchy ząbkują dopiero około ukończenia pierwszego roku życia lub nawet później, tym bardziej jeśli jedno z rodziców również przechodziło przez ten etap w podobnym wieku. Jednak z reguły dochodzi do tego między 5. a 8. miesiącem życia.
Jako pierwsze wyrastają siekacze (najpierw dolne, później górne), następnie kły i pierwsze trzonowce, natomiast jako ostatnie pojawiają się drugie zęby trzonowe. Do 30. miesiąca życia wyrzynanie się koron 20 zębów mlecznych jest z reguły zakończone.
Samo ukazanie się korony zęba nie oznacza jednak, że jest on w pełni uformowany, gdyż proces ten będzie trwał jeszcze około roku (1,2).
Jakie są objawy ząbkowania?
Trzeba zaznaczyć, że proces ząbkowania jest dosyć rozciągnięty w czasie i podzielony na fazy, a przebicie się ząbków przez dziąsła to tylko jedna z nich. Przeważnie proces jest bezbolesny (lub dolegliwości nie są zbyt silne) oraz nie powoduje groźnych powikłań.
Objawy towarzyszące ząbkowaniu dzielimy natomiast na miejscowe i ogólne. W obrębie jamy ustnej można zauważyć oznaki stanu zapalnego dziąseł: obrzęk i zaczerwienienie, które wyraźnie zwiastują, że uśmiech maleństwa wkrótce wzbogaci się o pierwsze ząbki.
Czasami błona śluzowa nad wyrzynającym się zębem może zrobić się sina, co wynika z uszkodzeń mechanicznych spowodowanych ostrymi brzegami zęba i powstania krwiaka, jednak zsinienie powinno ustąpić samoistnie (3).
Oprócz tego maluszkowi mogą doskwierać objawy ogólne, w tym:
- obfite ślinienie, które może podrażniać skórę wokół ust i powodować zaczerwienienie lub nawet drobną wysypkę,
- gryzienie twardych przedmiotów, wkładanie rączek do buzi – to jeden z najczęściej występujących objawów wyrzynania się ząbków,
- pocieranie lub pociąganie ucha,
- niepokój, nerwowość, problemy z zasypianiem,
- niechęć do jedzenia związana z obolałością dziąseł i dyskomfortem,
- podwyższona ciepłota ciała wynikająca ze stanu zapalnego,
- problemy trawienne: biegunki, zaparcia,
- wymioty, drgawki (rzadko) (1,3,4).
Objawy zwykle występują już kilka dni przed przebiciem się ząbków przez dziąsła i mogą utrzymywać się jeszcze kilka dni później.
Warto jednak pamiętać, że nie u każdego dziecka proces ten przebiega identycznie i pojawiają się wszystkie wymienione powyżej objawy. Są maluszki, które erupcję ząbków przechodzą bardzo łagodnie, inne przez kilka dni męczy ból i dyskomfort.
Gorączka u niemowlaka przy ząbkowaniu – czy to normalne?
W trakcie erupcji zębów mlecznych może pojawić się stan podgorączkowy, jednak gorączka dotyczy tylko niewielkiego odsetka przypadków. Jedno z badań, w którego trakcie obserwowano objawy u ząbkujących dzieci, wykazało, że gorączka przy ząbkowaniu lub gorączka z biegunką dotyczyły 8% małych pacjentów (3).
Wysoka temperatura podczas wyrzynania się ząbków może natomiast wynikać ze współwystępującej infekcji (na przykład przeziębienia), która rozwinęła się niezależnie od tego procesu.
Ryzyko infekcji jest tym większe, że początek ząbkowania mlecznego ma miejsce w okresie wygasania wrodzonej odporności u niemowlęcia. Do tego dochodzi stres związany z bólem, który również ma negatywny wpływ na działanie systemu immunologicznego. Dlatego erupcja zębów mlecznych i infekcja górnych dróg oddechowych to problemy, które mogą iść ze sobą w parze (1,4).
Czy gdy ząbkowaniu towarzyszy gorączka, należy usilnie ją zbijać?
Otóż istnieje reguła, że dopóki temperatura nie sięgnie 38,5 stopnia C, nie trzeba z nią walczyć. Temperaturę, która przekracza 39,5 stopnia C, uznaje się za wysoką gorączkę, wymagającą jak najszybszego obniżenia (5).
Jak pomóc dziecku przy ząbkowaniu?
Większość objawów, które mogą zaobserwować rodzice lub opiekunowie dziecka, takie jak drażliwość, brak łaknienia czy bezsenność, wynika z bólu. Dziecko radzi sobie z nim tak, jak potrafi – pociera policzek i ucho, gryzie przedmioty, które ma pod ręką (ucisk dziąseł przynosi mu chwilową ulgę), a przede wszystkim – płacze. Każdy rodzic w takiej sytuacji pragnie przynieść maluszkowi ukojenie. Na szczęście jest na to kilka dobrych sposobów.
Pierwszym, z którym możemy się spotkać najczęściej, jest masaż obolałych dziąsełek palcem wskazującym (3). Oczywiście trzeba pamiętać, aby wcześniej dobrze umyć dłonie.
Dostępne są także specjalne silikonowe nakładki na palec. Istotne jest zachowanie najwyższej delikatności, gdyż tkanki dziąseł u niemowląt są bardzo wrażliwe i podatne na uszkodzenia.
Pomocny może być również specjalny żel znieczulający, jednak tego rodzaju preparaty zawsze należy stosować z ostrożnością i przestrzegać zaleceń na ulotce, tym bardziej gdy mają w składzie substancje znieczulające.
Innym sposobem złagodzenia dolegliwości jest podanie dziecku gryzaka. Ząbkującym maluchom ulgę może przynieść zabawa gryzakiem, który najpierw umieszcza się w lodówce, aby przyjemnie chłodził i koił dziąsła. Nie należy go natomiast schładzać mocno, a tym bardziej zamrażać.
Co istotne, gadżet powinien też być łatwy do umycia, gdyż w przypadku niemowląt higiena jest kwestią priorytetową. Wybierz więc gryzak o gładkiej i pozbawionej zakamarków powierzchni.
Chociaż popularne są gryzaki gumowe, ciekawą propozycją są modele wykonane z drewna o naturalnych właściwościach antybakteryjnych. Dzięki temu na powierzchni nie namnażają się szkodliwe drobnoustroje. Ze względu na to, że maluch odruchowo wkłada do buzi różne twarde przedmioty, które znajdują się w jego zasięgu, pamiętaj, aby usunąć z otoczenia wszystko, co może być dla niego niebezpieczne, na przykład kable, przedmioty o drobnych rozmiarach czy ostrych krawędziach.
Leki przeciwbólowe dla dzieci – kiedy się nimi wspomóc i po jaki środek sięgnąć?
Jeśli wyrzynanie się mleczaków przebiega łagodnie, czasami masaż dziąsełek i zabawa gryzakiem wystarczają, aby złagodzić dyskomfort. Jednak bolesne ząbkowanie, które powoduje rozdrażnienie i bezsenność malucha, czasami wymaga podania mu leku.
Należy wcześniej skonsultować się w tej sprawie z pediatrą, a także zawsze sięgać wyłącznie po preparaty przeznaczone dla niemowląt i przestrzegać dawek odpowiednich dla określonego wieku i masy ciała.
Jeśli lekarz zdecyduje, że maluszkowi potrzebny jest lek przeciwzapalny, wówczas trzeba będzie podać mu preparat z ibuprofenem, jednak lekiem pierwszego wyboru w gorączce i bólu u małych dzieci jest paracetamol (acetaminofen). Lek dobrze i szybko wchłania się z układu pokarmowego, dlatego nie trzeba długo czekać na efekt jego działania (6).
Co ile godzin można podawać paracetamol dziecku?
Lek należy odmierzać z częstotliwością 4-6 razy na dobę, jednak nie częściej niż raz na 4 godziny (6). Zawsze trzeba skonsultować się w tej kwestii z lekarzem, na ulotce preparatu są też informacje, jak dawkować środek dziecku o danej masie ciała.
Zapoznanie się ze wskazaniami producenta jest bardzo ważne, gdyż poszczególne preparaty różnią się stężeniem substancji czynnej i może być potrzebne podanie innej objętości.
Leki z paracetamolem dla dzieci – czopek czy syrop?
Leki przeciwbólowe i przeciwgorączkowe występują w różnych formach, dlatego czasami pojawia się dylemat: co na bolesne ząbkowanie u dziecka – czopki czy lek podawany doustnie? W przypadku niemowląt czopki mają opinię łatwiejszych do podania, tym bardziej gdy maluszek śpi lub jest osłabiony.
Jednak mają też swoje wady: problemy z odmierzeniem precyzyjnej dawki albo uniemożliwienie zastosowania w przypadku biegunki to tylko niektóre z nich.
Trzeba też pamiętać, że paracetamol po podaniu doodbytniczym wchłania się wolniej niż przyjęty doustnie i musi minąć więcej czasu, aby dziecko odczuło ulgę w bólu (6). Dlatego, jeżeli lekarz nie zdecyduje inaczej, warto przekonać się do paracetamolu dla dzieci w postaci roztworu doustnego.
Przykładem preparatu, który można podawać maluchom już od pierwszego dnia życia, jest Pedicetamol, jedyny paracetamol wśród syropów dla dzieci o silnie skoncentrowanej dawce leku (zawiesina zawiera 10% paracetamolu).
Aby lek zadziałał, wystarczy podać go w bardzo niewielkiej objętości, co jest niezwykle istotne w przypadku niemowląt, którym większa ilość płynu może ulać się z buzi.
Dawkowanie ułatwia buteleczka zaopatrzona w wygodny kroplomierz, przeznaczony dla niemowląt, lub wyskalowaną strzykawkę doustną, która lepiej sprawdza się u większych dzieci. Pedicetamol pomaga złagodzić ból przy ząbkowaniu, jest także przydatny, gdy niemowlę walczy z infekcją i potrzebuje leku na zbicie gorączki, która nie trwa dłużej niż 3 dni.
Ponieważ stężenie paracetamolu w Pedicetamolu jest wysokie, lek ten ma charakterystyczny posmak. U niemowląt, które nie odczuwają smaku w taki sam sposób jak osoby dorosłe, nie stanowi to żadnej bariery.
W przypadku leku na gorączkę liczy się bezpieczeństwo i skuteczność działania. Paracetamol w kroplach działa skutecznie, ale nie gwałtownie, oraz jest wydalany z ustroju dziecka w postaci nietoksycznych związków. Dlatego, przy zastosowaniu się do zaleceń związanych z dawkowaniem, jest bezpiecznym wyborem dla niemowląt, którym ząbkowanie przeszkadza w zaśnięciu oraz beztroskiej zabawie i poznawaniu świata w ciągu dnia.
Ząbkowanie u niemowląt – kilka dodatkowych porad
Ząbkowanie to dla maluszka trudny i stresujący moment, dlatego warto wesprzeć go na wszelkie możliwe sposoby. Przede wszystkim ważna jest cierpliwość, zrozumienie i dużo czułości. Są potrzebne zwłaszcza w sytuacjach, gdy dziecko nie chce jeść i gdy przez dolegliwości bólowe nie potrafi zasnąć. Wówczas dobrze jest je utulić, pogłaskać, zaśpiewać kołysankę, stworzyć w jego pokoju spokojną atmosferę.
Ponadto dobrze jest często wycierać buzię dziecku, które mocno się ślini, aby zapobiec podrażnieniom skóry. Profilaktycznie można też natłuścić skórę maluszka kremem dla niemowląt.
Jeżeli maluch ma biegunkę, trzeba zadbać o uzupełnienie płynów, gdyż odwodnienie jest dla dziecka bardzo niebezpieczne. Gdy zaś biegunka utrzymuje się lub jest nasilona, koniecznie zgłoś się z maleństwem do lekarza.
Postępuj podobnie, jeśli zaniepokoją cię jakiekolwiek inne objawy. Nie stresuj się jednak na zapas, bo ząbkowanie u niemowląt to proces fizjologiczny, który nie powinien powodować poważnych komplikacji zdrowotnych. Kluczowe jest zachowanie higieny i łagodzenie ewentualnych dolegliwości.
Ponadto każdy rodzic powinien zdawać sobie sprawę, że aby dziecko w przyszłości cieszyło się zdrowym i pięknym uzębieniem, już od pierwszych miesięcy życia należy dbać o higienę jamy ustnej i nim dziecko ukończy roczek, wybrać się z nim na wizytę do stomatologa.
Żadna z informacji przedstawionych powyżej nie stanowi diagnozy ani zalecenia lekarskiego. We wszystkich sprawach zdrowotnych należy skonsultować się z lekarzem.
Piśmiennictwo:
- Adamowicz-Klepalska B. Ząbkowanie – rozwój i wyrzynanie zębów mlecznych. https://www.mp.pl/pacjent/pediatria/prawidlowyrozwoj/jamaustna_zeby/67445,zabkowanie-rozwoj-i-wyrzynanie-zebow-mlecznych. Data dostępu: 12.09.2019.
- Baby teething symptoms. https://www.nhs.uk/conditions/pregnancy-and-baby/teething-and-tooth-care/. Data dostępu: 12.09.2019.
- Boguszewska-Gutenbaum H. i wsp. Symptomy ogólne i miejscowe związane z wyrzynaniem zębów mlecznych. Nowa Stomatologia 3/2014, s. 127-130.
- Mersch J. When Do Babies Start Teething? https://www.medicinenet.com/teething/article.htm Data dostępu: 12.09.2019.
- Gieruszczak-Białek D. Kiedy gorączka u dziecka jest niebezpieczna? https://www.mp.pl/pacjent/pediatria/lista/86067,kiedy-goraczka-u-dziecka-jest-niebezpieczna. Data dostępu: 12.09.2019.
- https://www.mp.pl/pacjent/leki/subst.html?id=643. Data dostępu:12.09.2019.