Jak rozpoznać szkarlatynę u dziecka?

Szkarlatyna to ostra choroba zakaźna, która dotyka głównie dzieci w wieku przedszkolnym i wczesnoszkolnym. Szczyt zachorowań przypada na sezon jesienno-zimowy, kiedy odporność najmłodszych spada. Chociaż przyczyny choroby wyglądają podobnie jak w przypadku anginy, to jej objawy wyglądają nieco inaczej. Dowiedz się, jak rozpoznać szkarlatynę i kiedy zgłosić się do lekarza.

Szkarlatyna u dziecka – co to za choroba?

Szkarlatyna, inaczej określana jako płonica, to choroba zakaźna górnych dróg oddechowych, która może rozwinąć się jako powikłanie anginy paciorkowcowej. Kiedyś infekcja ta wiązała się z wysoką śmiertelnością, jednak znaczny postęp medycyny i poprawa warunków sanitarnych sprawiły, że dziś ryzyko śmierci w wyniku szkarlatyny jest bardzo niskie. Choroba dotyka przede wszystkim dzieci w wieku 5-15 lat, które mieszkają na terenach położonych w klimacie umiarkowanym. Niestety, przechorowanie szkarlatyny nie daje trwałej odporności. Można zachorować na nią trzy razy w życiu ze względu na występowanie trzech typów toksyny bakteryjnej, która wywołuje tę chorobę. Przechorowanie uodparnia na dany typ toksyny.

Szkarlatyna u dzieci – przyczyny. Jak dochodzi do zakażenia?

Szkarlatyna rozwija się w wyniku zakażenia bakteriami Streptococcus pyogenes, czyli paciorkowcami beta-hemolizującymi z grupy A, które odpowiadają za rozwój anginy paciorkowcowej, róży lub liszajca. Zakażenie odbywa się zazwyczaj drogą kropelkową, czyli przez kontakt z wydzieliną górnych dróg oddechowych i śliną chorego, np. podczas kaszlu, kichania lub pocałunku. Zarazić można się też poprzez przedmioty i pokarmy zakażone przez chorego, np. sztućce, naczynia lub zabawki.

Okres inkubacji choroby trwa zwykle od 12 godzin do 5 dni. W tym czasie chory nie obserwuje u siebie żadnych objawów, ale może już zarażać innych. Łącznie okres zakaźności trwa około 24 godzin od momentu wdrożenia antybiotykoterapii lub około 7 dni po ustąpieniu objawów w sytuacji, gdy leczenie farmakologiczne nie zostało zastosowane.

Szkarlatyna – objawy u dziecka

Szkarlatyna wyróżnia się nagłym i dynamicznym przebiegiem. Początkowo u dziecka pojawia się:

• wysoka gorączka;
• dreszcze;
• biegunka;
• nudności i wymioty;
• ból głowy.

W pierwszych dniach choroby gorączka może sięgać nawet do 40°C, jednak z czasem stopniowo spada. W kolejnym etapie do tych objawów dołącza zapalenie gardła i migdałków podniebiennych, które wyglądem przypomina anginę. Gardło jest mocno zaczerwienione (tzw. płonące, skąd bierze się nazwa „płonica”), a przełykanie staje się bolesne. Dziecko może unikać jedzenia i picia z powodu dyskomfortu.

Charakterystyczne dla szkarlatyny jest też to, że po 7 dniach od rozpoczęcia choroby skóra może zacząć się łuszczyć – najpierw na twarzy, a z czasem na tułowiu i skórze dłoni oraz stóp. Należy jednak pamiętać, że objaw ten nie musi wystąpić u każdego pacjenta z płonicą. Przy szkarlatynie nie obserwuje się kaszlu, kataru i zapalenia spojówek.

Sprawdź: Czego nie robić, kiedy dziecko ma gorączkę?

Jak wygląda język przy szkarlatynie?

Szkarlatynę można rozpoznać m.in. dzięki specyficznemu wyglądowi języka. Początkowo jego powierzchnię (zwłaszcza centralną część) pokrywa biały nalot, który po kilku dniach staje się czerwony i usłany drobnymi brodawkami, przez co zaczyna przypominać powierzchnię maliny (tzw. język malinowy). Oprócz tego na podniebieniu pojawiają się drobne, czerwone plamki (wybroczyny), a węzły chłonne w pobliżu szyi stają się powiększone i bolesne w dotyku.

Szkarlatyna – wysypka. Jak wygląda?

Po około 24–48 godzinach od pierwszych objawów szkarlatyny na skórze dziecka można zaobserwować drobnogrudkowo-plamistą wysypkę. Przeważnie ma postać niewielkich, różowych lub czerwonych zmian skórnych, które wyglądają jak odcisk włosia szczoteczki. Wysypka początkowo obejmuje klatkę piersiową i brzuch, a z czasem rozprzestrzenia się na całe ciało, w tym przede wszystkim na doły pachowe, zgięcia stawowe, pośladki i wewnętrzną część ud oraz ramion. Co ważne, wysypka blednie pod wpływem ucisku.

Typowe w przebiegu szkarlatyny jest to, że rumień widoczny na twarzy nie obejmuje tzw. trójkąta Fiłatowa, czyli obszaru pomiędzy nosem a brodą. Wysypka nie pojawia się też na dłoniach i stopach. W okolicy zgięć stawowych widoczne są czerwone linie, czyli tzw. linie Pastii.

Jak rozpoznać szkarlatynę?

W przypadku zaobserwowania u dziecka typowych objawów szkarlatyny należy niezwłocznie zgłosić się do lekarza. Chorobę rozpoznaje się na podstawie objawów klinicznych oraz wymazu z gardła, który potwierdza zakażenie paciorkowcami. W przypadku pacjentów z zapaleniem gardła pomocne może być też zastosowanie skali McIsaaca/Centora, która umożliwia ocenę ryzyka zakażenia na podstawie wieku, obecności gorączki, nalotu na migdałkach, powiększenia węzłów chłonnych szyjnych oraz braku kaszlu.

Prawidłowe rozpoznanie szkarlatyny jest bardzo ważne, ponieważ jej przebieg może przypominać inne schorzenia, takie jak np.:

• odra;
• różyczka;
• zakażenie gronkowcem.

Szkarlatyna u dziecka – leczenie

Podstawą leczenia szkarlatyny jest antybiotykoterapia, zwykle w postaci antybiotyku z grupy penicylin (fenoksymetylopenicylina). Lek ten podaje się doustnie przez 10 dni, w stałych odstępach czasu i w dawce dostosowanej do wagi dziecka. W przypadku uczulenia na penicylinę lekarz może zlecić przyjmowanie innych antybiotyków, takich jak cefalosporyny lub makrolidy, które również skutecznie zwalczają bakterie Streptococcus pyogenes. Leczenie choroby może odbywać się w warunkach domowych, jeśli stan dziecka na to pozwala.

W leczeniu szkarlatyny duże znaczenie ma też przyjmowanie leków przeciwbólowych i przeciwgorączkowych, a także tabletek na ból gardła, które zmniejszają dolegliwości bólowe i działają przeciwzapalnie. Ważne jest też, aby pamiętać o odpowiednim nawodnieniu dziecka, zwłaszcza jeśli występuje u niego wysoka gorączka, nasilone wymioty lub biegunka. Dodatkowo warto zadbać o odpowiednią pielęgnację skóry, łagodząc tym samym jej podrażnienia oraz swędzenie. W czasie choroby najlepiej jest korzystać z delikatnych preparatów myjących o działaniu nawilżającym i kojącym.

Dowiedz się też, jak nawadniać dziecko przy gorączce.

Jak długo trwa szkarlatyna u dziecka?

Czas trwania szkarlatyny zależy przede wszystkim od stopnia nasilenia objawów oraz czasu, jaki upłynął od pierwszych oznak choroby do wdrożenia antybiotykoterapii. Po 24 godzinach od rozpoczęcia antybiotykoterapii dziecko przestaje zarażać, jednak oznaki choroby (m.in. osłabienie, złuszczanie naskórka) mogą występować jeszcze przez kolejnych kilka tygodni. Należy też pamiętać o tym, by przez cały okres przyjmowania antybiotyku izolować dziecko od innych, zadbać o jego wypoczynek i unikanie nadmiernego wysiłku.

Powikłania po szkarlatynie u dzieci

Szkarlatyna u dzieci przeważnie nie powoduje groźnych powikłań. Ciężki przebieg choroby, a także brak wdrożenia antybiotykoterapii po pojawieniu się pierwszych objawów choroby może jednak zwiększać ryzyko pojawienia się powikłań, takich jak np.:

• ropne zapalenie ucha środkowego;
• zapalenie mięśnia sercowego;
• zapalenie stawów lub wątroby;
• ostre kłębuszkowe zapalenie nerek;
• gorączka reumatyczna;
• zapalenie opon mózgowych;
• sepsa.

Szkarlatyna u dziecka – podsumowanie

Szkarlatyna to ostra choroba zakaźna wywołana przez paciorkowce z grupy A, która najczęściej dotyka dzieci w wieku przedszkolnym i wczesnoszkolnym. Zakażenie odbywa się drogą kropelkową, zazwyczaj w sezonie jesienno-zimowym. Choroba charakteryzuje się nagłym początkiem z wysoką gorączką, bólem gardła, „truskawkowym językiem” oraz specyficzną wysypką, która rozwija się w ciągu 24–48 godzin od wystąpienia pierwszych objawów. Podstawą leczenia szkarlatyny jest antybiotykoterapia z użyciem penicyliny, a także leczenie objawowe w postaci leków przeciwbólowych i przeciwgorączkowych.

Bibliografia:

1. Szenborn L., Płonica, „Pediatria po Dyplomie”, nr 06, 2012.
2. Kaszuba A. (red.), Zmiany skórne w chorobach ogólnoustrojowych. Tom IV, Wydawnictwo Czelej 2018.
3. Bullanda M. i in, Podstawy mikrobiologii i epidemiologii szpitalnej, PZWL Wydawnictwo Lekarskie, Warszawa 2020, s. 307–316.
4. Kawalec W., Grenda R., Kulus M., Pediatria II, wyd.II, PZWL Wydawnictwo Lekarskie, Warszawa, 2018.