Gorączka jako mechanizm obronny – dlaczego nie zawsze należy od razu sięgać po leki?

Gorączka to naturalna reakcja organizmu na atak patogenów, która mobilizuje system odpornościowy do działania. Choć często kojarzy się z chorobą i dyskomfortem, w rzeczywistości pełni ważną rolę w zwalczaniu wirusów, bakterii, grzybów czy pasożytów. Niestety, wiele osób sięga po leki przeciwgorączkowe zbyt szybko, nawet gdy nie jest to konieczne. Jaką gorączkę trzeba zbijać, a kiedy lepiej pozwolić organizmowi działać?

Czym jest gorączka?

Gorączka to stan, w którym temperatura ciała przekracza normę fizjologiczną, czyli  temperaturę około 36,6°C. Jest to jeden z podstawowych mechanizmów obronnych organizmu, który pomaga w walce z infekcjami, aktywując układ odpornościowy i przyspieszając reakcje obronne. Warto jednak pamiętać, że temperatura ciała nie jest u wszystkich jednakowa i może się różnić w zależności od wielu czynników, takich jak wiek, płeć, aktywność fizyczna czy pora dnia. Wyróżniamy następujące zakresy temperatur:

• normalna temperatura – 36,0 – 37,0°C;
• stan podgorączkowy – 37,1 – 38,0°C;
• umiarkowana gorączka – 38,1 – 39,0°C;
• wysoka gorączka – powyżej 39,0°C;
• hiperpireksja – powyżej 41,1°C (stan wymagający pilnej interwencji).

Sprawdź: trzydniówka (gorączka trzydniowa) – objawy i leczenie u dziecka.

Mechanizm powstawania gorączki

Gorączka sama w sobie nie jest chorobą, lecz objawem, który sygnalizuje, że organizm został zaatakowany np. przez drobnoustroje i podejmuje z nimi walkę. Gdy patogeny dostaną się do organizmu, komórki układu odpornościowego zaczynają produkować cytokiny (np. interleukiny, TNF-alfa). Pod ich wpływem podwzgórze podnosi temperaturę ciała (tzw. punkt nastawczy), co powoduje, że organizm zaczyna się ogrzewać, np. poprzez dreszcze, zwężenie naczyń krwionośnych skóry, wzmożoną produkcję ciepła. W efekcie temperatura ciała rośnie powyżej normalnego zakresu.

W większości przypadków za rozwój gorączki odpowiadają:

• czynniki zakaźne, jak np. wirusy, bakterie, grzyby, pasożyty;
• reakcja układu immunologicznego (np. gorączka po szczepieniu);
• zaburzenia pracy tarczycy, np. przy nadczynności tarczycy;
• zmiany hormonalne, np. gorączka przed owulacją lub w początkowym okresie ciąży;
• przyjmowane leki, np. antydepresanty wywołujące tzw. zespół serotoninowy.

Korzyści płynące z podwyższonej temperatury ciała

Gorączka pomaga organizmowi zwalczać infekcję na kilka sposobów:

• spowalnia namnażanie drobnoustrojów – wiele bakterii i wirusów ma optymalne warunki do namnażania w temperaturze około 37°C. Podwyższona temperatura może zatem hamować ich rozwój i rozprzestrzenianie się infekcji;
• wzmacnia aktywność układu odpornościowego – wyższa temperatura zwiększa efektywność działania białych krwinek, przyspiesza produkcję przeciwciał i innych mechanizmów obronnych;
• przyspiesza procesy metaboliczne – podwyższenie temperatury ciała o około 1°C powoduje wzrost przemiany materii o około 10-13%, co przyspiesza procesy metaboliczne niezbędne do regeneracji tkanek i mobilizacji zasobów organizmu (https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC2744512/, dostęp online: 9.06.2025);
• poprawia transport składników odżywczych – gorączka powoduje rozszerzenie naczyń krwionośnych i zwiększenie przepływu krwi, co sprzyja lepszemu dostarczaniu tlenu, składników odżywczych i minerałów do tkanek;
• zwiększa aktywność enzymów odpornościowych – podwyższona temperatura sprzyja efektywnemu działaniu enzymów i komórek układu odpornościowego, takich jak makrofagi i neutrofile, co zwiększa skuteczność reakcji obronnych organizmu.

To wszystko tłumaczy, dlaczego nie należy zbijać gorączki od razu, zwłaszcza jeśli jej poziom nie zagraża zdrowiu, a organizm dobrze radzi sobie z infekcją. Zbyt szybkie stosowanie leków przeciwgorączkowych może bowiem niepotrzebnie osłabić naturalne mechanizmy obronne i wydłużyć czas trwania choroby.

Kiedy zacząć zbijać gorączkę u dziecka i osoby dorosłej?

Moment, w którym warto zacząć zbijać gorączkę, zależy przede wszystkim od wieku oraz ogólnego stanu zdrowia osoby chorej. Niemowlęta, dzieci w wieku przedszkolnym i osoby z osłabionym układem odpornościowym wymagają szczególnej uwagi, ponieważ u nich gorączka może szybciej stać się niebezpieczna. Obniżenie gorączki warto rozważyć w następujących sytuacjach:

• niemowlęta w wieku 0-3 miesiące – temperatura przekraczająca 38°C (mierzona w odbytnicy) wymaga natychmiastowej konsultacji z pediatrą, niezależnie od przyczyny;
• niemowlęta powyżej 3. miesiąca życia i dzieci do 3. roku życia – gorączkę stwierdza się w przypadku temperatury ciała mierzonej w odbycie w zakresie 38 – 39°C. W przypadku przekroczenia poziomu 38,9°C warto skontaktować się z lekarzem, zwłaszcza jeśli dziecko źle się czuje;
• dzieci powyżej 3. roku życia – gorączką określa się temperaturę ciała przekraczającą 37,6°C, mierzoną w jamie ustnej lub 38,0°C w odbycie. Gorączkę należy zbijać, gdy temperatura ciała przekroczy 38,0°C oraz zawsze wtedy, gdy podwyższonej temperaturze towarzyszą inne niepokojące objawy. Wtedy też konieczna jest konsultacja z lekarzem;
• osoby dorosłe – zazwyczaj nie ma konieczności zbijania gorączki, jeśli temperatura ciała nie przekracza 38,5°C (mierzona pod pachą) i nie towarzyszą jej dodatkowe objawy, jak np. silny ból głowy, bóle mięśni, dreszcze. Gorączkę warto obniżyć, gdy u pacjenta występują choroby przewlekłe, które mogą ulec zaostrzeniu (np. choroby serca, cukrzyca), a także wtedy, gdy zachodzi ryzyko powikłań (np. drgawki gorączkowe).

Dowiedz się też, ile może trwać gorączka u dorosłego.

Jak zacząć zbijać gorączkę?

W sytuacji, gdy temperatura ciała gwałtownie wzrasta, a samopoczucie chorego się pogarsza, warto rozważyć zastosowanie leków przeciwgorączkowych. Ich działanie polega na blokowaniu produkcji prostaglandyny E2, czyli związku odpowiedzialnego za podnoszenie temperatury ciała. W aptekach dostępne są preparaty bez recepty, takie jak paracetamol czy ibuprofen, które występują w formie tabletek lub syropów. W przypadku dzieci ważne, aby dobierać je w zależności od masy ciała oraz wieku (ibuprofen można stosować dopiero po 3. miesiącu życia dziecka). Jeśli gorączka nie ustępuje po zastosowaniu leków, należy skonsultować się z lekarzem.

Naturalne metody wspomagające walkę z gorączką

W przypadku stanu podgorączkowego lub umiarkowanej gorączki można najpierw spróbować naturalnych metod obniżania gorączki, zanim sięgnie się po leki. Szczególnie ważne jest:

• nawadnianie organizmu – należy regularnie i systematycznie przyjmować płyny, najlepiej zwykłą wodę w temperaturze pokojowej. Wsparciem są też herbatki ziołowe, które działają napotnie i przeciwgorączkowo, np. z lipy, malin lub czarnego bzu. Do wystudzonej herbaty można też dodać odrobinę miodu (jeżeli dziecko ukończyło rok);
• odpoczynek i regeneracja – gorączka to znak, że organizm potrzebuje odpoczynku. Warto zapewnić choremu spokój i wygodne warunki do snu;
• chłodne okłady na gorączkę – obniżanie gorączki najlepiej zacząć delikatnie. Na czoło, kark i pachwiny można przykładać wilgotne, chłodne kompresy, np. mokre ręczniki. Wskazana jest też kąpiel w wodzie o temperaturze niższej o maksymalnie 2°C od temperatury ciała;
• nawilżanie powietrza – optymalna temperatura w pomieszczeniu powinna oscylować w granicach ok. 21°C – 22°C. Dobrze jest również nawilżać powietrze za pomocą specjalnych nawilżaczy lub wieszając na kaloryferze mokre ręczniki.

Kiedy należy zbijać gorączkę? Podsumowanie

Gorączka jest naturalną reakcją organizmu, która wspiera walkę z infekcją, m.in. poprzez zwiększenie aktywności białych krwinek. Przedwczesne obniżanie temperatury może osłabić te procesy i wydłużyć czas choroby. W związku z tym leki przeciwgorączkowe warto stosować dopiero wtedy, gdy temperatura jest bardzo wysoka lub pojawiają się niepokojące objawy takie jak złe samopoczucie. W przypadku łagodnej gorączki warto pozwolić organizmowi walczyć samodzielnie, wspierając go domowymi metodami, takimi jak odpoczynek, odpowiednie nawodnienie i utrzymanie komfortowej temperatury w otoczeniu.

Bibliografia

1. Kanikowska D., Witowski J., Patofizjologia, PZWL Wydawnictwo Lekarskie, Warszawa 2018.
2. Korbut R., Farmakologia, PZWL Wydawnictwo Lekarskie, 2017.
3. Landsberg L., Young J., Leonard W., Linsenmeier R., Turek F., Do the Obese Have Lower Body Temperatures? A New Look at a Forgotten Variable in Energy Balance, https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC2744512/, [dostęp online: 9.06.2025].
4. Rekomendacje KOMPAS GORĄCZKA opracowane przez ekspertów Polskiego Towarzystwa Pneumonologii Dziecięcej, Polskiego Towarzystwa Pediatrycznego, Polskiego Towarzystwa Medycyny Rodzinnej, Polskiego Towarzystwa Farmakologii Klinicznej i Terapii, https://ptmr.info.pl/wp-content/uploads/2024/10/KOMPAS-GORACZKA.pdf, [dostęp online: 9.06.2025].